เฉลยแบบฝึกหัด วิทยาศาสตร์ ม.2 หน่วยที่ 5 ปฏิกิริยาเคมี

เรื่องที่ 1 การเปลี่ยนแปลงของสาร

   การเปลี่ยนแปลงทางกายภาพ หมายความว่าอย่างไร 

(การเปลี่ยนแปลงที่เกี่ยวกับสมบัติทางกายภาพของสาร ไม่มีสารใหม่เกิดขึ้น 

ภายหลังการเปลี่ยนแปลงองค์ประกอบและสมบัติทางเคมีของสารจะเหมือนเดิม 

แต่รูปร่างภายนอก อาจแตกต่างจากเดิม)

   การเปลี่ยนแปลงทางเคมี หมายความว่าอย่างไร 

(การเปลี่ยนแปลงที่เกี่ยวข้องกับการเกิดปฏิกิริยาเคมี มีสารใหม่เกิดขึ้น โดยสารใหม่ที่เกิดขึ้น 

มีองค์ประกอบและสมบัติทางเคมี  แตกต่างไปจากเดิม)

   การเปลี่ยนแปลงของสารในชีวิตประจำวันการเปลี่ยนแปลงใดบ้างจัดเป็นการเปลี่ยนแปลงทางกายภาพ

และการเปลี่ยนแปลงใดบ้างจัดเป็นการเปลี่ยนแปลงทางเคมี                                  

(การเปลี่ยนแปลงทางกายภาพ เช่น การระเหิดของลูกเหม็น การระเหยของน้ำ 
การเปลี่ยนแปลงทางเคมี เช่น การเกิดสนิมเหล็ก การระเบิดของประทัด)

   จงยกตัวอย่างการเปลี่ยนแปลงสมบัติทางกายภาพ และการเปลี่ยนแปลงสมบัติทางเคมีของสารที่นักเรียนเคยพบในชีวิตประจำวันมาอย่างละ 3 ตัวอย่าง 

(ตัวอย่างการเปลี่ยนแปลงทางกายภาพ  เช่น การกลายเป็นไอของน้ำ การระเหิดของลูกเหม็น 

การหลอมเหลวของน้ำแข็งตัวอย่างการเปลี่ยนแปลงทางเคมี เช่น การเกิดสนิมของเหล็ก 

การบูดเน่าของอาหาร    การที่นักเรียนอมข้าวที่เคี้ยวไว้ แล้วรู้สึกว่ามีรสหวานเกิดขึ้น)

   จงบอกหลักและวิธีการใช้สารเคมีที่ถูกต้องและปลอดภัย 

(1.ต้องศึกษาสมบัติของสารเคมีที่จะใช้อย่างละเอียดก่อนใช้โดยศึกษาทั้งสมบัติทางกายภาพและสมบัติทางเคมี              2. ใช้สารเคมีอย่างระมัดระวังที่สุด โดยปฏิบัติตามคำแนะนำอย่างเคร่งครัด)

   การเปลี่ยนแปลงต่อไปนี้จัดเป็นการเปลี่ยนแปลงทางกายภาพหรือการเปลี่ยนแปลงทางเคมี  เพราะเหตุใด

   

   
   การเปลี่ยนแปลงที่นักเรียนแต่ละคนยกตัวอย่างมาเหมือนหรือต่างกันอย่างไร

(แตกต่างกัน คือ การเปลี่ยนแปลงบางอย่างมีสารใหม่เกิดขึ้น บางอย่างไม่มีสารใหม่เกิดขึ้น)
   การเปลี่ยนแปลงชนิดใดบ้างที่มีสารใหม่เกิดขึ้น
(การเผาไหม้ของเทียนไขมีแก๊สคาร์บอนไดออกไซด์เกิดขึ้น ตั้งน้ำปูนใสทิ้งไว้จะมีตะกอนขาวขุ่นเกิดขึ้น 
การเกิดสนิมของโลหะ)
   ถ้านักเรียนจะจำแนกประเภทของการเปลี่ยนแปลงจะจำแนกได้กี่ประเภท อะไรบ้าง
(2 ประเภท คือ การเปลี่ยนแปลงที่หลังการเปลี่ยนแปลงมีสารใหม่เกิดขึ้น เรียกการเปลี่ยนแปลง              
ทางเคมี และการเปลี่ยนแปลงที่หลังการเปลี่ยนแปลงไม่มีสารใหม่เกิดขึ้น เรียกการเปลี่ยนแปลงทางกายภาพ)
   การเปลี่ยนแปลงทางกายภาพและการเปลี่ยนแปลงทางเคมีแตกต่างกันอย่างไร
(การเปลี่ยนแปลงทางกายภาพจะทำให้สมบัติทางกายภาพของสารเปลี่ยนไป 
แต่องค์ประกอบ และสมบัติทางเคมีของสารจะเหมือนเดิม 
ส่วนการเปลี่ยนแปลงทางเคมีภายหลังการเปลี่ยนแปลงจะมีสารใหม่เกิดขึ้น
ซึ่งสารใหม่ที่ได้จะมีองค์ประกอบ และสมบัติทางเคมีแตกต่างจากเดิม)

กิจกรรมการทดลอง การเปลี่ยนแปลงทางเคมี

   ปัญหาของการทดลองนี้คืออะไร 
(เมื่อเทสารละลายโพแทสเซียมไอโอไดด์และสารละลายเลด(II)ไนเตรตผสมกันจะเกิดการเปลี่ยนแปลง
หรือไม่ อย่างไร)
   เมื่อเทสารละลายโพแทสเซียมไอโดไดด์ (KI) ลงในสารละลายเลด (II) ไนเตรต [Pb(NO₃)₂)] นักเรียน
คาดคะเนว่าจะเกิดการเปลี่ยนแปลงหรือไม่ อย่างไร 
(ถ้าสารละลายทั้ง 2 ชนิด สามารถเกิดปฏิกิริยาเคมีกันได้เมื่อเทรวมกันจะมีสารชนิดใหม่เกิดขึ้น 
ซึ่งมีสมบัติแตกต่างไปจากสารเดิม)
  จงอธิบายวิธีการตวงสารโดยใช้กระบอกตวงมาพอเข้าใจ 
(เทของเหลวที่ต้องการตวง ลงในกระบอกตวงจนถึงขีดบอกปริมาตรตามต้องการ 
ควรใช้หลอดหยดช่วยหยดสารเพิ่มลงไปทีละหยดจนถึงขีดบอกปริมาตรพอดีแล้ว
อ่านปริมาตรของเหลวที่ระดับสายตา)
   เมื่อผสมสารละลายเลด (II) ไนเตรต และสารละลายโพแทสเซียมไอโดไดด์

เข้าด้วยกัน เกิดการเปลี่ยนแปลงหรือไม่ อย่างไร 

(เมื่อเทสารละลายทั้ง 2 ชนิดรวมกันจะมีการเปลี่ยนแปลงเกิดขึ้นคือ เกิดตะกอนสีเหลืองขึ้น)

   การเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นจัดเป็นการเปลี่ยนแปลงทางกายภาพ หรือการเปลี่ยนแปลงทางเคมี
เพราะเหตุใด

(การเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นจัดเป็นการเปลี่ยนแปลงทางเคมี เพราะหลังจากสิ้นสุดการเปลี่ยนแปลงแล้วมีสารชนิดใหม่เกิดขึ้น คือ ตะกอนสีเหลือง ซึ่งมีสมบัติแตกต่างไปจากเดิม)

   จงสรุปผลการทดลอง 

(จากการทดลองจะพบว่า สารละลายโพแทสเซียมไอโอไดด์และสารละลายเลด (II) ไนเตรต 

เป็นของเหลวใส ไม่มีสีเหมือนกัน แต่เมื่อเทสารทั้งสองชนิดรวมกัน จะมีตะกอนสีเหลืองเกิดขึ้น 

แสดงว่ามีสารชนิดใหม่เกิดขึ้น ซึ่งสารใหม่จะมีสมบัติเปลี่ยนไปจากสารเดิม เช่น มีสีเหลือง 

ไม่ละลายน้ำ จึงทำให้มองเห็นเป็นตะกอน เราเรียกการเปลี่ยนแปลงในลักษณะดังกล่าวว่า 

การเปลี่ยนแปลงทางเคมี เพราะเป็นการเปลี่ยนแปลงที่เกี่ยวข้องกับองค์ประกอบทางเคมีของสาร)

   จงยกตัวอย่างการเปลี่ยนแปลงทางกายภาพและการเปลี่ยนแปลงสมบัติทางเคมีของสาร

ที่นักเรียนเคยพบในชีวิตประจำวันมาอย่างละ 3 ตัวอย่าง 

(ตัวอย่างการเปลี่ยนแปลงทางกายภาพ  เช่น การกลายเป็นไอของไอน้ำ การระเหิดของลูกเหม็น

 การหลอมเหลวของน้ำแข็งตัวอย่างการเปลี่ยนแปลงทางเคมี เช่น การขึ้นสนิมของเหล็ก

การบูดเน่าของอาหาร   การที่นักเรียนอมข้าวที่เคี้ยวไว้รู้สึกมีรสหวานเกิดขึ้น)

   จงบอกหลักและวิธีการใช้สารเคมีที่ถูกต้องและปลอดภัย

(1. ต้องศึกษาสมบัติของสารเคมีที่จะใช้อย่างละเอียดก่อนใช้ โดยศึกษาทั้งสมบัติทางกายภาพและ

สมบัติทางเคมี      2. ใช้สารเคมีอย่างระมัดระวังที่สุด โดยปฏิบัติตามคำแนะนำอย่างเคร่งครัด)

   ให้นักเรียนสรุปความรู้ด้วยตนเองเกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลงทางกายภาพ และทางเคมีของสาร 

ให้ได้ลักษณะดังนี้

เรื่องที่ 3 ปฏิกิริยาเคมีและสมการเคมี

   ปฏิกิริยาเคมีและสมการเคมีคืออะไร จงอธิบายพร้อมยกตัวอย่างประกอบ

(ปฏิกิริยาเคมี คือ การเปลี่ยนแปลงที่ทำให้เกิดสารใหม่ โดยสารที่เกิดขึ้นจะมีองค์ประกอบ

และสมบัติทางเคมี แตกต่างจากสารเดิม เช่น การเกิดสนิมเหล็ก สารใหม่ที่เกิด คือ ออกไซด์ของเหล็ก

สมการเคมี คือ สัญลักษณ์ที่ใช้อธิบายกระบวนการเกิดปฏิกิริยาเคมี เช่น

              

 

เรื่องที่ 4  ปัจจัยที่มีผลต่อการเกิดปฏิกิริยาเคมี

(ปฏิกิริยาระหว่างโลหะแมกนีเซียมกับกรด)

   ปัญหาของการทดลองนี้คืออะไร 

(เมื่อหย่อนลวดแมกนีเซียมลงในสารละลายกรดไฮโดรคลอริกเจือจางและในน้ำกลั่น 

จะเกิดการเปลี่ยนแปลงเหมือนหรือต่างกันอย่างไร)

   เมื่อหย่อนลวดแมกนีเซียมลงในสารละลายกรดไฮโดรคลอริกเจือจางและในน้ำกลั่น

นักเรียนคาดคะเนว่าจะเกิดการเปลี่ยนแปลงอย่างไร 

(ลวดแมกนีเซียมในสารละลายกรดไฮโดรคลอริกเจือจาง

จะเกิดฟองแก๊สอย่างรวดเร็ว ส่วนในน้ำกลั่นจะเกิดฟองแก๊สอย่างช้า ๆ )

   ตัวแปรต้น ตัวแปรตาม และตัวแปรควบคุมของการทดลองนี้คืออะไร

(ตัวแปรต้น  คือ สารละลายกรดไฮโดรคลอริกเจือจาง และน้ำกลั่น

ตัวแปรตาม คือ การเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้น ตัวแปรควบคุม  คือ 

ขนาดของลวดแมกนีเซียม ปริมาณสารละลายกรดไฮโดรคลอริกเจือจางและน้ำกลั่น)

   ผลการทดลองเป็นไปตามที่คาดคะเนหรือไม่ อย่างไร

(เป็นไปตามที่คาดคะเน คือ ลวดแมกนีเซียมทำปฏิกิริยากับกรดได้เร็วกว่าทำปฏิกิริยากับน้ำ)

   เมื่อหย่อนลวดแมกนีเซียมลงในสารละลายกรดไฮโดรคลอริกเจือจางเกิดการเปลี่ยนแปลง

เหมือนหรือต่างจากเมื่อหย่อนลวดแมกนีเซียมลงในน้ำกลั่นอย่างไร

(ต่างกัน ลวดแมกนีเซียมจะทำปฏิกิริยากับกรดได้เร็วกว่าทำปฏิกิริยากับน้ำ)

   การเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นทั้ง 2 หลอดเป็นการเปลี่ยนแปลงทางกายภาพ หรือการเปลี่ยนแปลงทางเคมี

ทราบได้อย่างไร

(เป็นการเปลี่ยนแปลงทางเคมี ทราบได้จากมีสารใหม่เกิดขึ้น คือ ฟองแก๊สและโลหะเกิดการสึกกร่อน)

   สารใหม่ที่เกิดขึ้นจากปฏิกิริยาเคมีในการทดลองครั้งนี้คืออะไร

(หลอดที่ 1 คือ แก๊สไฮโดรเจน และเกลือ MgCl₂ หลอดที่ 2 คือ Mg(OH)₂และแก๊สไฮโดรเจน)

   จงเขียนสมการเคมีแสดงการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นในหลอดทดลองทั้ง 2 หลอด

   

จงสรุปผลการทดลอง 

(ลวดแมกนีเซียมทำปฏิกิริยากับกรดได้เร็วกว่าทำปฏิกิริยากับน้ำ เกิดสารผลิตภัณฑ์ คือ แก๊สไฮโดรเจนเกิดขึ้น)

   ปฏิกิริยาเคมีและสมการเคมีคืออะไร จงอธิบายพร้อมยกตัวอย่างประกอบ

(ปฏิกิริยาเคมี คือ การเปลี่ยนแปลงที่ทำให้เกิดสารใหม่ โดยสารที่เกิดขึ้น

จะมีองค์ประกอบและสมบัติทางเคมี แตกต่างจากสารเดิม เช่น การเกิดสนิมเหล็ก

สารใหม่ที่เกิด คือ ออกไซด์ของเหล็ก สมการเคมี คือ 

สัญลักษณ์ที่ใช้อธิบายกระบวนการเกิดปฏิกิริยาเคมี เช่น 

   
   อัตราการเกิดปฏิกิริยาเคมีคืออะไร และจะมีวิธีการวัดอัตราการเกิดปฏิกิริยาเคมีได้อย่างไร 

(อัตราการเกิดปฏิกิริยา คือ ปริมาณสารผลิตภัณฑ์ที่เกิดขึ้นต่อหนึ่งหน่วยเวลา หรือปริมาณ 

สารตั้งต้นที่ลดลงต่อหนึ่งหน่วยเวลา วิธีการวัดอัตราการเกิดปฏิกิริยาเคมีทำได้โดยวัดปริมาณ

สารตั้งต้นที่ลดลงหรือปริมาณสารผลิตภัณฑ์ที่เกิดขึ้นในช่วงเวลาที่กำหนด)

   ปัจจัยใดบ้างที่มีผลต่ออัตราการเกิดปฏิกิริยาเคมีให้เขียนเป็นแผนภาพความคิด

   ถ้าต้องการทราบว่าความเข้มข้นของสารมีผลต่ออัตราการเกิดปฏิกิริยาเคมีหรือไม่ จะตรวจสอบได้อย่างไร

(นำสารชนิดเดียวกันที่มีความเข้มข้นต่างกัน มาทำปฏิกิริยากับสารอีก ชนิดหนึ่ง สังเกตการเปลี่ยนแปลง

เช่น ตรวจสอบปฏิกิริยาระหว่างโลหะแมกนีเซียมกับกรด กำหนดให้มวลของโลหะแมกนีเซียมคงที่

แล้วเปลี่ยนความเข้มข้นของกรดที่ทำปฏิกิริยา  สังเกตอัตราการเกิดแก๊ส)

   นักเรียนจะนำความรู้เกี่ยวกับปัจจัยที่มีผลต่ออัตราการเกิดปฏิกิริยาเคมีไปใช้ในชีวิตประจำวัน
เพื่อประโยชน์ต่อท้องถิ่น ประเทศ หรือสังคมโลกได้อย่างไร

( การใช้แคลเซียมคาร์ไบด์ (CaC₂) บ่มผลไม้ให้สุกเร็วขึ้น เมื่อสัมผัสกับกรดต้องรีบล้างด้วยน้ำสะอาด

โดยให้น้ำไหลผ่านตลอดเวลาเพื่อเจือจางกรด จะทำให้กรดกัดเนื้อเยื่อได้น้อยลง (ลดอัตราการเกิดปฏิกิริยา) )

   กฎทรงมวลของลาวัวซีเย กล่าวว่าอย่างไร

(การเปลี่ยนแปลงใด ๆ ของสารที่อยู่ในระบบปิด มวลรวมของสารก่อนเกิดปฏิกิริยาเท่ากับมวลรวมของ

สารหลังเกิดปฏิกิริยา)

   นำสาร A 5 กรัม มาทำปฏิกิริยากับสาร B 10 กรัม ในภาชนะปิด เกิดสาร C และสาร D 
ดังสมการเคมี A+B       C+D จงหาว่าถ้ามีสาร C เกิดขึ้น 3 g จะมีสาร D เกิดขึ้นกี่กรัม เพราะเหตุใด

(เกิดสาร D 12 กรัม โดยใช้กฎทรงมวลของลาวัวซีเย อธิบาย)

   สมชายศึกษาปฏิกิริยาระหว่างหินปูนกับกรดไฮโดรคลอริก โดยหย่อนหินปูนลงในบีกเกอร์ที่

บรรจุกรดได้ผลิตภัณฑ์เป็นแคลเซียมคลอไรด์ น้ำ และแก๊สคาร์บอนไดออกไซด์ 

สมชายพบว่าผลการทดลองไม่สอดคล้องกับกฎทรงมวล คือหลังสิ้นสุดปฏิกิริยา 

ปรากฏว่ามวลรวมของสารผลิตภัณฑ์น้อยกว่ามวลรวมของสารตั้งต้น 

นักเรียนอธิบายได้หรือไม่ว่าเป็นเพราะเหตุใด

(เพราะไม่ได้ทำการทดลองในระบบปิด แก๊สคาร์บอนไดออกไซด์จะระเหยสู่สิ่งแวดล้อม ทำให้

มวลรวมของสารหลังเกิดปฏิกิริยาน้อยกว่ามวลรวมของสารตั้งต้น)            

เรื่องที่ 6 พลังงานกับการเกิดปฏิกริยาเคมี

(การเปลี่ยนแปลงพลังงานเมื่อเกิดปฏิกิริยาเคมี)

กิจกรรมเรื่อง การเปลี่ยนแปลงพลังงานเมื่อเกิดปฏิกิริยาเคมี 

   ปัญหาของการทดลองนี้คืออะไร

(การเกิดปฏิกิริยาเคมีของสารมีการเปลี่ยนแปลงพลังงานเกิดขึ้นหรือไม่ อย่างไร)
   สมมุติฐานของการทดลองนี้คืออะไร
(การเกิดปฏิกิริยาของสารแต่ละชนิดจะมีการเปลี่ยนแปลงพลังงานทำให้อุณหภูมิหลังเกิด
ปฏิกิริยาเคมีเปลี่ยนแปลงจากเดิม)
   การเปลี่ยนแปลงของสารทั้ง 2 ชุด เกิดปฏิกิริยาเคมีหรือไม่ ทราบได้อย่างไร
(การเปลี่ยนแปลงทั้งสองกรณี เกิดปฏิกิริยาเคมี เพราะสังเกตได้จากมีสารใหม่เกิดขึ้นคือ
สารสีดำ (ชุดที่ 1) และมีแก๊สแอมโมเนีย (ชุดที่ 2) เกิดขึ้น)
   การเปลี่ยนแปลงของสารในกิจกรรมนี้ มีการเปลี่ยนแปลงพลังงานหรือไม่ อย่างไร

(มีการเปลี่ยนแปลงพลังงาน เพราะหลังเกิดปฏิกิริยาอุณหภูมิเปลี่ยนไป)

   ปฏิกิริยาระหว่างน้ำตาลทรายและด่างทับทิม มีการเปลี่ยนแปลงพลังงานแบบใด

(เป็นปฏิกิริยาแบบคายความร้อน)

   ปฏิกิริยาระหว่างแอมโมเนียมคลอไรด์และปูนขาว มีการเปลี่ยนแปลงพลังงานแบบใด

(เป็นปฏิกิริยาแบบดูดพลังงาน)

   จงสรุปผลการทดลอง 

(ปฏิกิริยาเคมีระหว่างด่างทับทิมกับน้ำตาลทราย หลังเกิดปฏิกิริยามีอุณหภูมิสูงขึ้น

จัดเป็นปฏิกิริยาแบบคายพลังงาน ส่วนปฏิกิริยาระหว่างแอมโมเนียม-คลอไรด์กับปูนขาว

หลังเกิดปฏิกิริยามีอุณหภูมิต่ำลง จัดเป็นปฏิกิริยาแบบดูดพลังงาน)

   ให้นักเรียนยกตัวอย่างปฏิกิริยาเคมีในชีวิตประจำวันมา 2 ปฏิกิริยา

พร้อมทั้งระบุด้วยว่า เป็นปฏิกิริยาเคมีแบบดูดความร้อนหรือแบบคายความร้อน

(ปฏิกิริยาการเผาไหม้ เป็นปฏิกิริยาเคมีแบบคายความร้อน 

ปฏิกิริยาการแยกสลายแอมโมเนีย เป็นปฏิกิริยาแบบดูดความร้อน)

เรื่องที่ 10 ผลของปฏิกิริยาเคมีชีวิตและสิ่งแวดล้อม

(การสึกกร่อนของโลหะ)

   ปัจจัยที่มีผลต่อการสึกกร่อนของโลหะ มีอะไรบ้าง 
ตัวอย่างคำตอบ ความชื้นปฏิกิริยาเคมี)
   สิ่งใดเป็นสาเหตุที่ทำให้ตะปูเกิดสนิม
(ความชื้น)
   การสึกกร่อนของโลหะเกิดขึ้นได้อย่างไร และจะมีวิธีการป้องกันได้อย่างไรบ้าง
(- สาเหตุที่ทำให้โลหะสึกกร่อน คือ โลหะสัมผัสกับสารที่เป็นกรด
หรือโลหะทำปฏิกิริยากับน้ำ และออกซิเจน
- วิธีป้องกันทำได้โดยเช็ดโลหะให้แห้ง หรือเคลือบผิวโลหะด้วยการทาน้ำมัน)

   ปัญหาของการทดลองนี้คืออะไร 
ปัจจัยใดบ้างที่มีผลต่อการสึกกร่อนของโลหะ)
   นักเรียนคาดคะเนว่าตะปูเหล็กแต่ละตัวที่อยู่ในสภาพแวดล้อมที่ต่างกัน
เกิดการเปลี่ยนแปลงหรือไม่
(เกิดการเปลี่ยนแปลง โดยจะมีสนิมเกิดขึ้น)
   ผลการทดลองเป็นไปตามที่คาดคะเนหรือไม่ อย่างไร
(เป็นไปตามที่คาดคะเน คือ   มีการเปลี่ยนแปลงเกิดขึ้นกับตะปูเหล็ก โดยมีสนิมเกิดขึ้น)
   ตะปูเหล็กแต่ละตัวที่อยู่ในสภาพแวดล้อมที่ต่างกันเกิดการเปลี่ยนแปลงหรือไม่ อย่างไร
(ตะปูเหล็กที่อยู่ในหลอดทดลองที่มีน้ำอยู่สูงครึ่งหนึ่งของตะปูจะมีสนิมเกิดขึ้นมากกว่า
ตะปูเหล็กที่วางไว้ในอากาศ ส่วนตะปูที่ทาวาสลีนแล้ววางไว้ในอากาศไม่เกิดการเปลี่ยนแปลง)
   การเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นเป็นการเปลี่ยนแปลงทางกายภาพหรือการเปลี่ยนแปลงทางเคมี
ทราบได้อย่างไร
(การเปลี่ยนแปลงทางเคมี เพราะมีสารใหม่เกิดขึ้น คือ สนิมเหล็ก)
   จงสรุปผลการทดลอง
(โลหะจะเกิดการสึกกร่อนได้เมื่ออยู่ในสารที่มีสภาพเป็นกรด และจะเกิดสนิม
ในบริเวณที่สัมผัสกับน้ำและอากาศ)

เรื่องที่ 11 ผลของปฏิกิริยาเคมีต่อชีวิตและสิ่งแวดล้อม

(การสึกกร่อนของวัสดุคาร์บอเนต ปฏิกิริยาสะเทิน และปฏิกริยาเคมี)

   เพราะเหตุใดจึงไม่นิยมใช้ภาชนะอะลูมิเนียมใส่อาหารพวกแกงส้ม ต้มยำ หรือ

ใส่น้ำปูนใสเพื่อแช่ผัก ผลไม้ให้กรอบ

(เพราะแกงส้ม ต้มยำ มีสมบัติเป็นกรด ทำปฏิกิริยากับโลหะอะลูมิเนียม

ได้สารประกอบอะลูมิเนียม และแก๊สไฮโดรเจน ส่วนน้ำปูนใสมีสมบัติเป็นเบส

ซึ่งสามารถทำปฏิกิริยากับโลหะอะลูมิเนียม ทำให้เกิดการสึกกร่อนได้)

   จงยกตัวอย่างปฏิกิริยาระหว่างโลหะกับออกซิเจนที่พบในชีวิตประจำวันปฏิกิริยา
ดังกล่าวเป็นประโยชน์หรือทำให้เกิดความเสียหาย ถ้าเป็นปฏิกิริยาที่ก่อให้เกิดความเสียหาย
นักเรียนจะมีวิธีป้องกันหรือแก้ไขอย่างไรบ้าง
(การเกิดสนิมที่รั้วลวดหนามหลังคาสังกะสี ซึ่งทำให้เกิดความเสียหาย

ป้องกันโดยทาสีกันสนิมที่โลหะนั้น)

   โต๊ะปฏิบัติการทดลองควรทำด้วยหินอ่อนหรือหินปูนหรือไม่ เพราะเหตุใด

(ไม่ควร เพราะอาจโดนกรดทำให้เกิดการสึกกร่อนได้)

   เพราะเหตุใดจึงต้องมีการบูรณปฏิสังขรณ์สถูปหรือเจดีย์ที่ทำด้วยวัสดุคาร์บอเนต

(เพราะน้ำฝนในธรรมชาติส่วนใหญ่เป็นฝนกรด จึงอาจกัดกร่อนสถูปหรือเจดีย์ ซึ่งเป็น

วัสดุคาร์บอเนตได้ ทำให้ได้รับความเสียหาย ดังนั้น จึงต้องมีการบูรณปฏิสังขรณ์)

   จงยกตัวอย่างการสึกกร่อนของวัสดุคาร์บอเนตที่นักเรียนเคยพบเห็นในชีวิตประจำวัน

(น้ำยาล้างห้องน้ำ ซึ่งมีสมบัติเป็นกรด ทำให้พื้นห้องน้ำกร่อนเร็วขึ้น)

   การเผาไหม้เชื้อเพลิงในสภาพที่มีออกซิเจนไม่เพียงพอ จะก่อให้เกิดผลต่อสิ่งแวดล้อม

ของโลกอย่างไรบ้าง

(ทำให้เกิดเขม่าควัน ทำให้ทัศนวิสัยในการมองเห็นลดลงเกิดกลิ่นเหม็น

อาคารบ้านเรือนสกปรก เกิดการระคายเคืองต่อระบบทางเดินหายใจ)

   นักเรียนมีวิธีป้องกันการเกิดสนิมหรือป้องกันการผุกร่อนของรถจักรยานได้อย่างไร

เพื่อเป็นการช่วยพ่อแม่ประหยัดตามหลักเศรษฐกิจพอเพียง

(ไม่ปล่อยให้รถจักรยานตากน้ำฝนหรือโดนน้ำบ่อย ๆ หรือถ้าโดนน้ำ ต้องรีบเช็ด

ทำความสะอาดให้แห้ง หรือทาสีกันสนิม)

   ในท้องถิ่นของนักเรียนใช้สารเคมีชนิดใดบ้าง และใช้เพื่อวัตถุประสงค์ใด

( ใช้ยาปราบศัตรูพืชในแปลงเกษตร)

   ผลกระทบที่เกิดจากการใช้สารเคมีและการเปลี่ยนแปลงของสารเคมีที่เกิดขึ้น

ในท้องถิ่นของนักเรียน ในประเทศไทยมีอะไรบ้าง จงยกตัวอย่างประกอบ

(- สารเคมีมีผลต่อการเจริญของสิ่งมีชีวิตในน้ำ เช่น ผงซักฟอกที่ทิ้งลงแหล่งน้ำ

จะทำให้พืชน้ำเติบโตอย่างรวดเร็ว แย่งออกซิเจนกันทำให้ออกซิเจนในน้ำลดลง

เป็นสาเหตุทำให้น้ำเน่าเสีย

- สารเคมีบางชนิดที่ตกค้างในดินมีผลทำให้ดินเสื่อมสภาพ ไม่เหมาะแก่การเพาะปลูก)

   นักเรียนมีวิธีป้องกันและแก้ไขปัญหาที่เกิดจากการใช้สารเคมีของคนในท้องถิ่นอย่างไร

(- ให้ความรู้เกี่ยวกับประโยชน์และโทษของสารเคมีแต่ละชนิดที่คนในท้องถิ่นใช้

- รณรงค์ให้ช่วยกันรักษาสิ่งแวดล้อม หลีกเลี่ยงการใช้สารเคมีที่ส่งผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม

โดยใช้สารสกัดจากธรรมชาติทดแทนการใช้สารเคมี)

   นักเรียนมีวิธีรณรงค์ให้คนในท้องถิ่นลดปริมาณการใช้สารเคมีเพื่อท้องถิ่น

ของตนเองและเพื่อสังคมโลกได้อย่างไร

(- ส่งเสริมการใช้สารสกัดจากธรรมชาติทดแทนการใช้สารเคมี

- จัดโครงการประกวดครอบครัว หรือชุมชนที่สามารถลดการใช้สารเคมีได้ตามเป้าหมายที่กำหนดไว้

- เผยแพร่ความรู้เกี่ยวกับการใช้สารสกัดธรรมชาติทดแทนการใช้สารเคมี โดยการจัดป้ายนิเทศใน

แหล่งเรียนรู้ของคนในชุมชน)

   นักเรียนควรจะปลูกพืชผักสวนครัวเพื่อรับประทานเองที่บ้านหรือไม่ เพราะเหตุใด

จงอธิบายโดยใช้ความรู้เรื่อง ผลกระทบจากการใช้สารเคมีและเรื่องเศรษฐกิจพอเพียง

(ควรปลูกพืชผักสวนครัวเพื่อรับประทานเอง โดยมีข้อดี ดังนี้

1) การปลูกผักสวนครัวเพื่อรับประทานเอง เป็นการลดค่าใช้จ่ายในครัวเรือน

2) เป็นงานอดิเรก ได้ออกกำลังกาย

3) การปลูกผักเพื่อรับประทานเอง สามารถมั่นใจได้ว่าปลอดจากสารพิษตกค้าง

เพราะปัจจุบันการปลูกผักเป็นอาชีพเพื่อการค้า มีการใช้สารเคมีกันมากเพื่อให้พืชผักปราศจากโรค

และแมลงจะได้มีราคา จนบางครั้งไม่คำนึงถึงผลกระทบที่จะเกิดแก่ผู้บริโภค)

เฉลยแบบฝึกหัด วิทยาศาสตร์ ม. 2 หน่วยที่ 6 สารในชีวิตประจำวัน

เรื่องที่ 1 สารปรุงแต่งอาหาร

1 สารปรุงแต่งอาหาร คืออะไร 

(สารที่เติมลงไปในอาหาร เพื่อทำให้อาหารมีสีสันสวยงาม มีกลิ่นชวนรับประทาน และมีรสชาติดีขึ้น) 

2 สีผสมอาหาร ใส่ลงในอาหารเพื่อวัตถุประสงค์ใด  

(เพื่อทำให้อาหารมีสีคล้ายธรรมชาติ หรือสีสวยขึ้นน่ารับประทาน)

3 สีผสมอาหารแบ่งออกเป็นกี่ประเภท อะไรบ้าง จงยกตัวอย่าง 

4 สีผสมอาหารชนิดสังเคราะห์ บนฉลากควรระบุสิ่งใดบ้าง 

(1. คำว่า “สีผสมอาหาร”  2. ชื่อสามัญของสี 3. เลขทะเบียนตำรับอาหาร 4. ชื่อและที่ตั้งของสถานที่ผลิต 

5. ปริมาณสุทธิ 6. วิธีใช้กำกับ)

5 นักเรียนควรนำสีย้อมผ้ามาผสมในอาหารหรือไม่ เพราะเหตุใด 

(ไม่ควร เพราะสีย้อมผ้ามีโลหะหนักบางชนิด เช่น ปรอท แคดเมียม โครเมียม 

ซึ่งจะก่อให้เกิดความผิดปกติของระบบประสาทและระบบย่อยอาหาร)

6 ถ้านักเรียนรับประทานอาหารที่ใช้สีย้อมผ้าจะเกิดผลอย่างไรกับร่างกาย

(ตัวอย่างคำตอบ อาจจะทำให้เกิดโรคมะเร็งได้)

เรื่องที่ 2 กลิ่นสังเคราะห์

กิจกรรมการทดลอง

   ปัญหาของการทดลองนี้คืออะไร 

(กลิ่นสังเคราะห์เกิดจากสารเคมีชนิดใดทำปฏิกิริยากัน)

   นักเรียนคาดคะเนว่า กรดแอซีติก ทำปฏิกิริยากับเอทานอล จะเกิดสารใหม่หรือไม่ อย่างไร 

(เกิดสารใหม่ โดยจะมีกลิ่นแตกต่างจากสารตั้งต้น)

   นักเรียนคิดว่า กลิ่นที่เกิดจากกรดซาลิซิลิก ผสมกับเมทานอลโดยมีการเติม และไม่เติมกรดซัลฟิวริก 

ให้ผลเหมือนกันหรือไม่ อย่างไร 

(ไม่เหมือนกัน หลอดที่เติมกรดซัลฟิวริกลงไป จะให้กลิ่นแรงมากกว่าที่ไม่เติม)

   ผลการทดลองเป็นไปตามที่คาดคะเนหรือไม่ อย่างไร 

(ตรงตามที่คาดคะเน คือ กลิ่นของสารตั้งต้น และกลิ่นของสารผลิตภัณฑ์จะไม่เหมือนกัน 

และหลอดที่ไม่เติมกรดซัลฟิวริกสารผลิตภัณฑ์จะไม่มีกลิ่น)

   เมื่อเติมกรดแอซีติก เอทานอล และกรดซัลฟิวริก แล้วนำไปให้ความร้อน
กลิ่นที่เกิดขึ้นเป็นอย่างไร 

(กลิ่นคล้ายดอกนมแมว)  

   เมื่อเติมกรดซาลิซิลิก เมทานอล และกรดซัลฟิวริก แล้วนำไปให้ความร้อน
กลิ่นที่เกิดขึ้นเป็นอย่างไร 

(กลิ่นคล้ายน้ำมันระกำ)    

   เพราะเหตุใดจึงต้องเติมกรดซัลฟิวริก 

(กรดซัลฟิวริกเป็นตัวเร่งปฏิกิริยา และความร้อนด้วย)

   สรุปผลการทดลองนี้ได้อย่างไร 

    ให้ยกตัวอย่างกลิ่นสังเคราะห์ที่ใช้เติมในอาหารเพิ่มเติม

                                                                        เรื่องที่ 3 การทดสอบผงชูรส

กิจกรรมการทดลอง

   ปัญหาของการทดลองนี้คืออะไร 

(มีวิธีการใดบ้างทดสอบผงชูรสแท้หรือปลอม)

   เมื่อนำผงชูรส A และ B เผาบนจานหลุมโลหะจะเกิดการเปลี่ยนแปลงอย่างไร

(A ไม่เปลี่ยนแปลง ส่วน B เปลี่ยนเป็นสีดำ)

   เมื่อแตะบนกระดาษขมิ้น ผงชูรส A และ B เกิดการเปลี่ยนแปลงเหมือนกันหรือไม่

อย่างไร 

(ไม่เหมือนกัน ผงชูรส A เปลี่ยนเป็นสีแดงส้ม ส่วนผงชูรส B ไม่เปลี่ยนแปลง)

   ข้อควรระวังในการทดลองนี้คืออะไร 

(ควรใช้ไม้หนีบจับจานหลุมโลหะไม่ควรใช้มือจับเนื่องจากจานหลุมโลหะร้อนมาก มืออาจจะพองได้)

   ผลการทดลองเป็นไปตามที่คาดคะเนหรือไม่ อย่างไร 

(เป็นไปตามที่คาดคะเนไว้)

   ผงชูรส A กับ B เมื่อเผาบนจานหลุมโลหะ เกิดการเปลี่ยนแปลงเหมือนกันหรือไม่ อย่างไร 

(ไม่เหมือนกัน คือ ผงชูรส A ยังคงเป็นผงสีขาวเหมือนเดิม ส่วนผงชูรส B เปลี่ยนเป็นสีดำ)

   ผงชูรส A กับ B เมื่อแตะบนกระดาษขมิ้นเกิดการเปลี่ยนแปลงเหมือนกันหรือไม่ อย่างไร 

(ไม่เหมือนกัน คือ ผงชูรส A กระดาษขมิ้นเปลี่ยนเป็นสีแดงส้ม

ส่วนผงชูรส B ไม่เปลี่ยนแปลงยังเป็นสีเหลืองเหมือนเดิม)

   ผงชูรส A กับ B น่าจะได้มาจากสารใด 

(ผงชูรส A = บอแรกซ์  ส่วนผงชูรส B = โมโนโซเดียมกลูตาเมต)

   สรุปผลการทดลองได้อย่างไร 

(ผงชูรสแท้เมื่อเผาจะได้สีดำ เมื่อทดสอบกับกระดาษขมิ้นจะไม่เปลี่ยนสี )

   ถ้านักเรียนต้องการทดสอบผงชูรสจากบ้านของนักเรียนว่าเหมาะสมต่อการบริโภคหรือไม่ นักเรียนจะทำวิธีการทดสอบอย่างไร 

(นำผงชูรสมาเผา หรือทดสอบกับกระดาษขมิ้น ถ้าเป็นผงชูรสแท้ สามารถนำมาบริโภคได้ 

จะได้สีดำเมื่อนำไปเผาหรือยังคงเป็นสีเหลืองของขมิ้นเหมือนเดิม)

เรื่องที่ 4 สบู่ ผงซักฟอก และแชมพูทำความสะอาดได้อย่างไร

   ปัญหาของการทดลองนี้คืออะไร 

(สบู่ ผงซักฟอก และแชมพูทำความสะอาดได้อย่างไร)

   น้ำมันพืชหรือน้ำมันสัตว์ละลายน้ำหรือไม่ 

(ไม่ละลาย)

   เมื่อเติมสบู่ ผงซักฟอก หรือแชมพู น้ำมันจะละลายได้ในน้ำหรือไม่ 

(ละลายได้)

   ผลการทดลองสอดคล้องกับที่คาดคะเนหรือไม่ อย่างไร

(สอดคล้อง คือ น้ำมันพืชหรือน้ำมันสัตว์สามารถละลายน้ำได้เมื่อเติมน้ำสบู่ 

สารละลายผงซักฟอกสารละลายแชมพูลงไป)

   เมื่อเติมน้ำมันพืชหรือน้ำมันสัตว์ลงไปในน้ำแล้ว ผลเป็นอย่างไร เพราะเหตุใด

(จะแยกตัวจากน้ำเป็นสองชั้น เพราะน้ำมันพืชหรือน้ำมันสัตว์ไม่ละลายเป็นเนื้อเดียวกับน้ำ)

   เมื่อเติมน้ำสบู่ สารละลายผงซักฟอก และสารละลายแชมพูลงไปในน้ำที่มีน้ำมันพืชหรือน้ำมันสัตว์อยู่แล้วเขย่า 

จะได้ผลอย่างไรผลที่ได้แตกต่างจากขณะที่ไม่ได้เติมน้ำสบู่สารละลายผงซักฟอกหรือสารละลายแชมพูหรือไม่ อย่างไร 

(ได้สารละลายขุ่นขาว ไม่มีน้ำมันเหลืออยู่  ให้ผลต่างจากไม่ได้เติมน้ำสบู่ สารละลายผงซักฟอก 

หรือสารละลายแชมพู กล่าวคือ น้ำมันสามารถละลายได้ในน้ำที่มีสารดังกล่าวอยู่ด้วย)

   น้ำสบู่ สารละลายผงซักฟอก และสารละลายแชมพูทำหน้าที่อะไร

(ช่วยทำให้น้ำมันพืชหรือน้ำมันสัตว์ละลายกลมกลืนเป็นเนื้อเดียวกับน้ำได้)

   อะไรเป็นเหตุที่ทำให้ร่างกายของเราและเสื้อผ้าที่สวมใส่สกปรก และเหตุใดเมื่อ  ชำระล้างร่างกาย 

หรือเสื้อผ้าด้วยสบู่หรือผงซักฟอกแล้วจึงทำให้ร่างกายและเสื้อผ้าสะอาดได้

(สิ่งที่ทำให้ร่างกายและเสื้อผ้าที่สวมใส่สกปรก คือ เหงื่อไคลที่เป็นไขมันผสมกับฝุ่นละออง           

ร่างกายและเสื้อผ้าสะอาดได้ เพราะสบู่และผงซักฟอกทำให้คราบสกปรกละลายน้ำได้ จึง  หลุดออกมา

จากร่างกายและเสื้อผ้า)

   สารที่ใช้ในชีวิตประจำวันมีพิษและอันตรายหรือไม่ อย่างไร 

(สารที่ใช้ในชีวิตประจำวันมีทั้งคุณและโทษ ถ้าใช้โดยขาดความระมัดระวัง 

หรือรู้เท่าไม่ถึงการณ์จะเกิดอันตรายแก่ตนเองผู้อื่นและสิ่งแวดล้อมได้ 

จึงต้องศึกษาถึงพิษและอันตรายของสาร ตลอดจนวิธีการใช้สารอย่างถูกต้องปลอดภัย 

และหากหลีกเลี่ยงการใช้ได้ก็ควรหลีกเลี่ยง และเชื่อมโยงความรู้ได้)

   ให้ยกตัวอย่างสารพิษที่พบเห็นและเป็นอันตรายต่อผู้ใช้

(1. สีย้อมผ้านำมาผสมอาหาร เมื่อรับประทานเข้าไปจะสะสมในร่างกายทำให้เกิดโรคมะเร็งได้

2. สารที่ระเหยจากสีทาบ้านประเภทสีน้ำมัน เมื่อหายใจเข้าไปเป็นอันตรายแก่ปอดได้

3. ยาฆ่าแมลงที่ตกค้างอยู่ที่ผักและผลไม้ สลายตัวยาก เมื่อรับประทานเข้าไปจะสะสมในร่างกาย

จนเป็นอันตรายได้)

   ควรหลีกเลี่ยงการใช้สารบางชนิดที่อันตรายหรือไม่ เพราะเหตุใด

(ควรหลีกเลี่ยงการใช้ เพราะนอกจากจะเป็นอันตรายแก่ผู้ใช้แล้ว ยังอาจเป็นอันตรายแก่ผู้อื่น

และเป็นปัญหาต่อสิ่งแวดล้อมอีกด้วย)

   การเลือกซื้ออาหารสำเร็จรูปรับประทาน เช่น อาหารกระป๋อง ควรจะพิจารณาถึงอะไรบ้าง 

(ควรเลือกอาหารที่มีหมายเลขทะเบียนอาหารระบุไว้ และศึกษาดูวันหมดอายุ)

  การใช้ยาฆ่าแมลงควรทำอย่างไร 

(ทำตามคำแนะนำในฉลากอย่างเคร่งครัด)

 การเปิดเขตการค้าเสรีอาเซียน ทำให้มีผลิตภัณฑ์ต่าง ๆ จากประเทศสมาชิกอาเซียนใน

ประเทศไทยจำนวนมาก นักเรียนจะมีวิธีการเลือกหรือใช้ผลิตภัณฑ์ดังกล่าวอย่างไร 

เพื่อให้ได้ผลิตภัณฑ์ที่ปลอดภัยและได้มาตรฐาน 

(ตัวอย่างคำตอบ เลือกซื้อหรือใช้ผลิตภัณฑ์ที่มีเครื่องหมายรับรองคุณภาพและมาตรฐานจากทางราชการ)